Ментално здравје кај онколошките пациенти – општи информации
Малигните заболувања се едни од најголемите причини за смрт во светот. Иако во последните две децении се забележува пад на смртноста од малигни заболувања, со воведување рани програми за откривање на одредени видови карцином, развој на дијагностички и терапевтски процедури кои спречуваат карцином (на пример вакцина против ХПВ во превенција од карцином на грлото на матката) или откриваат малигна болест во рана фаза, како и најновите системски терапии за онкологија кои значително го подобруваат целокупниот опстанок на пациентите и преживувањето до прогресијата на болеста во метастатската фаза на болеста, инциденцата на карцином и продолжениот век на пациентите со карцином продолжуваат да резултираат и понатаму во голема онколошка популација во нашето опкружување.
Лекувањето на онколошка болест е долг и често физички и психички тежок и исцрпувачки процес, кој вклучува прво справување со дијагнозата на малигна болест, а потоа со сите понатамошни модалитети на онколошки мултидисциплинарен третман (хирургија, радиотерапија, хемотерапија / хормонална / биолошка / имунотерапија), а гледано на долг рок, и во фаза без знаци на болест, какво било контролно радиолошко и лабораториско испитување, па дури и пристигнување во болничките простории, може да предизвика повторно стрес кај пациентите со карцином.
Иако онкологијата е моментално најпропулзивната гранка на медицината со брз напредок во последните 15 години, со развојот на најновите, системски насочени и имунотерапевтски модалитети (кои целосно го променија третманот на одредени подвидови на карцином во позитивна смисла), со подобрување на радиотерапискиот модалитет на лекување, со што карциномот практично стана хронична болест, сепак стигматизација на пациенти со карцином сè уште е присутна во нашето опкружување, како од семејството, пријателите и соработниците на работата така и од здравствените работници надвор од доменот на онкологијата.
Во сите фази од животот на пациентите со карцином (кој трае индивидуално долго – од неколку месеци до неколку децении), од првата дијагноза, третман, контрола, прогресија на болеста, сè до крајната фаза на болеста, потребно е да се размислува за подигнување на квалитетот на животот, кое подразбира не само физичко подобрување, но и зачувување и подобрување на менталното здравје. Квалитетниот третман на онколошките пациенти треба да биде холистички, односно покрај ефективните специфични терапевтски модалитети, да ги вклучува и сите мерки за подобрување на физичкото и менталното здравје.
Менталното здравје е честопати занемарена компонента при работењето со пациентите со карцином во нашата земја, најчесто поради недостапност на психолошка поддршка во рамките на организациските единици за онкологија или неподготвеност на онколошкиот пациент за таква поддршка и соработка надвор од самата онколошка институција.
Област на психологијата која се занимава со истражување и третман на психолошки, емоционални, социјални, духовни и функционални аспекти на карцином кај пациенти, членови на нивното семејство и медицински персонал, како и психолошки, биолошки и социјални фактори кои влијаат на ризикот од рак, негово откривање, лекување и преживување, се нарекува психоонкологија. Значаен развој на оваа гранка на медицината започна во втората половина на 20 век, како одговор на зголемениот број на пациенти со карцином, влијанието на болеста врз членовите на нивното семејство, но исто така и врз онколозите. Во третманот на психијатриски нарушувања кај пациенти со карцином, се повеќе се користат фармакотерапевтски и психотерапевтски интервенции, а во многу институции кои работат со такви пациенти, психијатрите се вклучени во примарниот тим за онкологија.
М-р с-ци д-р Бериса Хасанбеговиќ, медицински онколог
